Φωτεινή Παροικού – ζώντας στον ικαριώτικο ρυθμό
Η Φωτεινή οδηγεί το μικρό της αυτοκίνητο γρήγορα πάνω από τον ανώμαλο χωματόδρομο. Είναι μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα στην Ικαρία. Μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, απλώνεται η παραλία Μεσακτή γεμάτη με εκατοντάδες ανθρώπους, οι οποίοι χαίρονται στο έπακρο μια τυπική ελληνική ημέρα διακοπών με ηλιοθεραπεία, σέρφινγκ και μπιτς βόλεϊ. Αλλά εδώ πάνω, στην περιοχή του Πέζι, είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία. Δεν συναντάς κανέναν. Μέσα από τα σύννεφα σκόνης που ξεσηκώνει το αυτοκίνητο, με το ζόρι βλέπεις το δρόμο, αλλά αυτό δεν έχει σημασία, γιατί η Φωτεινή ξέρει τον δρόμο απ’ έξω κι’ ανακατωτά. Έρχεται εδώ δύο, τρεις φορές την εβδομάδα για να φροντίσει τις τέσσερις κυψέλες μελισσών που έβαλε εκεί πριν από μερικές εβδομάδες. Είναι σχεδόν οικογένειά της, οπότε πρέπει να τις φροντίζει προσεκτικά. Αλλες 26 κυψέλες βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη στις Ράχες και θα τις φροντίσει μια άλλη ημέρα.
Ξαφνικά η Φωτεινή οδηγεί το αυτοκίνητό της σε ένα μικρό δασικό μονοπάτι και σταματάει τον κινητήρα. Ενώ τα σύννεφα σκόνης καθίζουν, η σιωπή και η ζέστη του καλοκαιριού την περικυκλώνουν. Η Φωτεινή βγάζει δύο στολές μελισσοκόμων από το πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου της, παραδίδοντάς μου τη μία, ενώ, όπως συνήθως φοράει τη δική της. Εγώ ακόμα παλεύω με τα φερμουάρ και πρέπει να συνηθίσω στη θερμότητα αυτής της άγνωστης φόρμας εργασίας, ενώ η Φωτεινή πλησιάζει ήδη τις πρώτες κυψέλες. Παρόλο που διαφορετικοί μελισσοκόμοι έχουν τοποθετήσει μερικές δεκάδες κυψέλες σε αυτόν τον τομέα, ξέρει ακριβώς πού είναι οι δικές της. Λάμπουν λευκές στο φως του ήλιου και το σήμα κατατεθέν της – το ελληνικό «Φ» για τη Φωτεινή – το οποίο έχει επεκταθεί σε μια σπείρα ζωής (το ίδιο το σύμβολο του κύκλου της ζωής) – φαίνεται από μακριά.
Η κυψέλη της Φωτεινής
Eδώ οι μέλισσες είναι αφεντικά. Η Φωτεινή μου λέει ότι οι μέλισσες έχουν, σαν τους ανθρώπους εναλλαγές διάθεσης και αν θέλετε να τις προσεγγίσετε, πρέπει να ζητήσετε άδεια. Η Φωτεινή είναι μια καλή μεταφράστρια για μένα για αυτή την ξένη γλώσσα και μου εξηγεί ότι πρέπει πρώτα να μείνει ακίνητη μέχρι να ανακαλύψει τη διάθεση της ημέρας των μελών της οικογένειάς της. Προφανώς είναι λίγο νευρικές σήμερα, έτσι θα είναι δύσκολο να ανοίξουν όλες οι κυψέλες για να ελέγξει το μέλι. Παρ’ όλα αυτά, η Φωτεινή ανάβει προσεκτικά τον καπνιστή, για να ηρεμήσει τις μέλισσες ώστε να ανοίξει τουλάχιστον κάποιες κυψέλες. Παρόλο που είμαι πολύ περίεργη να μάθω για τη ζωή σε μια κυψέλη, εξακολουθώ να παραμένω ακίνητη εκεί που η Φωτεινή μου είπε να μείνω. Παρατηρώ τις ήρεμες κινήσεις της, που μοιάζουν με ρουτίνα, αλλά την ίδια στιγμή ακολουθούν τις διαθέσεις των μελισσών.
Το “smoker”
Ελέγχοντας τις μέλισσες
Βλέποντας τη Φωτεινή έτσι, ξαφνικά καταλαβαίνω: έτσι φαίνεται, όταν ζεις σε τέλεια αρμονία με τη φύση και το περιβάλλον σου. Ίσως αυτές οι σκηνές να μου εξήγησαν περισσότερα για τη ζωή της Φωτεινής και τις ικαριώτικες ρίζες της, από ό,τι θα έκαναν όλες οι συζητήσεις μας. Εδώ ήμουν σε θέση να εκτιμήσω, πόσες ώρες έχει περάσει με το θείο της για να μάθει τα πάντα για τη μελισσοκομία από αυτόν. Καταλαβαίνω πώς αναπτύσσει αυτή τη γνώση με τον δικό της τρόπο, πώς στηρίζεται ακόμα στους ώμους των ικαριωτών προγόνων της. Ήταν σαν ο κύκλος της ζωής της να άνοιξε για μια στιγμή και μου έδωσε μια σύντομη αλλά βαθιά εικόνα της ιστορίας της Φωτεινής.
Αργότερα, όταν μου επιτράπηκε να κινηθώ ξανά και ξεφορτώθηκα το κοστούμι των μελισσοκόμων, η Φωτεινή μου έδειξε τα μέρη που αποκαλεί «καταφύγια»: το σκιερό οροπέδιο, όπου μπορείς να καθίσεις σε ένα βράχο, απολαμβάνοντας την όμορφη θέα στη θάλασσα και τη ζέστη του καλοκαιριού. Μοιράζεται μια ιστορία με αυτά τα μέρη: όταν ήταν παιδί, της άρεσε να περπατάει εδώ γύρω, μαθαίνοντας για τα φυτά και τα βότανα από τους παππούδες της. Ως έφηβος, της άρεσε να τριγυρίζει σε αυτή την περιοχή και να κάνει πικνίκ, απλά χαλαρώνοντας με φίλους. Αργότερα, ήταν ο τόπος που ξαναγέμιζε τις μπαταρίες της, μετά από μια ολόκληρη μέρα εργασίας στο ξενοδοχείο των γονιών της στον Αρμενιστή κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου. Και σήμερα αυτό το μέρος της δίνει ένα μικρό διάλειμμα για να ξαναβρεί την ισορροπία της και πάλι, πριν να γυρίσει στο σπίτι και να συνεχίσει τις διάφορες δραστηριότητές της για να βγάλει τα προς το ζην. Καθισμένη ήσυχα σ’ αυτό το βράχο, καταλαβαίνω πως η ζωή της Φωτεινής κάνει κύκλους, στέλνοντάς την μακριά από αυτό το μέρος για να μάθει και να μεγαλώσει, αλλά πάντα να την καλεί πίσω.
Μέρος για ανάκτηση κάπου στα βουνά
Η Φωτεινή μεγάλωσε στην Ικαρία, οι παππούδες της είχαν σπίτι στις Ράχες και οι γονείς της έχουν ξενοδοχείο στον Αρμενιστή. Μετά το λύκειο, πήγε στην Αθήνα για να παρακολουθήσει μια σχολή στον τομέα της εσωτερικής διακόσμησης. Της άρεσε, αλλά δεν της πρόσφερε πραγματικά αρκετό χώρο για να αναπτύξει τη δημιουργικότητά της. Έτσι άφησε τη σχολή και εργάστηκε σε διαφορετικές δουλειές, γεγονός που της επέτρεψε να έχει μια αξιοπρεπή ζωή στην Αθήνα. ένα ωραίο διαμέρισμα, αρκετά έσοδα για να πηγαίνει σε πάρτι και να απολαμβάνει την αθηναϊκή πολιτιστική σκηνή στη μεγάλη πόλη. Αγαπούσε τα ταξίδια και είχε την ευκαιρία να ζήσει στη Δανία για σχεδόν ένα χρόνο. Της άρεσε ο πολιτισμός του Βορρά, η δομημένη ζωή και της έδωσε τροφή για σκέψη. Αλλά πάντα επέστρεφε στην Ικαρία κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου για να βοηθήσει τους γονείς της, στο ξενοδοχείο.
Με την οικονομική και οικονομική κρίση, η ζωή έγινε πιο δύσκολη στην Αθήνα και η Φωτεινή επέστρεψε στην Ικαρία για τα καλά στις αρχές της δεκαετίας του 30. Δούλεψε στο ξενοδοχείο, παντρεύτηκε, έκανε μια κόρη, χώρισε. Εδώ και αρκετό καιρό ζει με την κόρη της στο παλιό σπίτι των παππούδων της στις Ράχες. Δουλεύει στον κήπο, όπου κάποτε δούλευε με τους παππούδες της. Με τη βοήθεια της κόρης της, καλλιεργεί λαχανικά, βότανα και φρούτα και ακριβώς όπως έμαθε για τη φύση παρατηρώντας τους γονείς και τους παππούδες της, η κόρη της μαθαίνει από αυτήν.
Αυτός είναι ο φυσιολογικός τρόπος για να μεταδοθούν οι παραδοσιακές γνώσεις για τη φύση και τη ζωή στην επόμενη γενιά στην Ικαρία. Η Φωτεινή όμως δεν επαναλαμβάνει και διατηρεί την παραδοσιακή γνώση μόνο, αλλά την αναπτύσσει περαιτέρω. Το 2018 επέστρεψε στην Αθήνα με την κόρη της για να παρακολουθήσει μαθήματα μελισσοκομίας και να μάθει περισσότερα για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών και των βοτάνων, ώστε να μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για την παρασκευή αλοιφών, φυτικών εκχυλισμάτων και σαπουνιών.
Επιστρέφοντας στην Ικαρία, μετέτρεψε μια μικρή αποθήκη στον κήπο της σε εργαστήριο, όπου τώρα πειραματίζεται με τις διάφορες συνταγές για σαπούνια και κρέμες συγχωνεύοντας τα μελισσοκομικά προϊόντα με βότανα και φυτά.
Η Φωτεινή στο μικρό εργαστήριο της
Ρώτησε μερικές ηλικιωμένες γυναίκες ποια συστατικά χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν για να δώσουν στα μαλλιά τους μια μεταξένια λάμψη. Όλα αυτά τα μυστικά δεν είναι γραμμένα σε χαρτί, μεταβιβάζονται μόνο προφορικά στην οικογένεια. Αλλά τώρα η Φωτεινή καταγράφει τα πάντα – τα παλιά και τις νέες δημιουργίες της – δημιουργώντας μια υγιή βιβλιοθήκη γνώσης. Όταν μιλάει για τις συνταγές της, μου δείχνει τα κουτιά και τα μπουκάλια με τα διάφορα συστατικά, προσεκτικά τακτοποιημένα σε δύο ράφια στη μικρή αποθήκη και αισθάνομαι τη χαρά που νοιώθει αυτή η νεαρή γυναίκα που συγκεντρώνει τις διαφορετικές εμπειρίες και τις γνώσεις της για να δημιουργήσει κάτι νέο, ίσως κάτι πιο χρήσιμο και πιο όμορφο.
Το εργαστήριο της Φωτεινής
Καταλαβαίνω επίσης ότι η Φωτεινή έχει συνηθίσει να είναι μόνη, να δουλεύει μόνη της. Η Ικαρία σου δίνει ένα καλό μάθημα. Ειδικά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, θα πρέπει να υπομείνει την τραχύτητα της εποχής στα βουνά των Ραχών. Αλλά η Φωτεινή το έχει συνηθίσει, της αρέσει. Απολαμβάνει την εποχή της έντονης δουλειάς, όταν η κόρη της είναι στο σχολείο. Είναι ευτυχής που μπορεί ακόμη και να επιλέξει αν θα συνεχίσει με την προετοιμασία των κρεμών και των σαπουνιών ή αν θα πάει στις κυψέλες, που είναι επίσης μια απαιτητική εργασία κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Ακόμα κι αν μπορεί να μην έχετε ακούσει ποτέ για τις χαρακτηριστικές ιδιότητες των γυναικών της Ικαρίας, οι οποίες περιγράφονται ως ισχυρές και ανεξάρτητες, μπορείτε να πάρετε μια καλή ιδέα, καθώς παρακολουθείτε τη Φωτεινή μέσα στη ‘μέρα της.
Εμπιστεύεται τον εαυτό της και είναι σίγουρη για τα πράγματα που κάνει, γιατί τα κάνει με υπομονή και πάθος. Η Φωτεινή ακολουθεί έναν αργό αλλά ακριβή ρυθμό που συμβαδίζει με τις εποχές του νησιού. Αυτό της δίνει τις ρίζες της και αυτές οι ρίζες την εμποδίζουν να δραματοποιήσει όταν εξετάζει τις τελευταίες εξελίξεις στο νησί. Μια από αυτές είναι η ιδέα της «γαλάζιας ζώνης» για τη μακροζωία, που φέρνει ανθρώπους από όλο τον κόσμο στην Ικαρία για να γνωρίσουν τη συνταγή για μια μακρά και υγιή ζωή. Η Φωτεινή χαμογελά ήσυχα: «Είναι μια διαφημιστική εκστρατεία. Σύντομα θα ξεχαστεί. Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που έρχονται στην Ικαρία εξαιτίας αυτού του μύθου δεν έχουν ιδέα για την ικαριώτικη ζωή. Συστατικά για τη μακροζωία στην Ικαρία είναι – μεταξύ άλλων – η αγάπη για τη ζωή, οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί, η προθυμία και η ικανότητα να ζουν αυτόνομα, κάτι που δεν μπορείτε να καταλάβετε κατά τη διάρκεια 2 εβδομάδων διακοπών. Χρειάζεται περισσότερος χρόνος και διαφάνεια και ίσως, ποιος ξέρει, μια βαθύτερη γνώση για τον ικαριώτικο τρόπο ζωής θα μπορούσε να αποτελέσει θεραπεία για την τρέχουσα κρίση».
Τη ρωτάω για τα αιολικά πάρκα στο βουνό, όπου – σύμφωνα με τα σχέδια – περισσότερα από 100 ανεμογεννήτριες θα μπορούσαν να κατασκευαστούν στο εγγύς μέλλον. «Αυτό θα ήταν καταστροφή για την Ικαρία και θα είχε μεγάλο αντίκτυπο στη φυσική κληρονομιά του νησιού. Οι Ικαριώτες μπορεί να είναι αργοί, αλλά θα αντιδράσουν δυναμικά μέσα στο χρόνο».
Και σε σχέση με τα πολλά πανηγύρια κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και τα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων που συνδέονται με αυτά; «Αυτό είναι ένα πρόβλημα για το οποίο δεν πρέπει να θεωρούμε τους τουρίστες υπεύθυνους», υποστηρίζει η Φωτεινή. «Ίσως, εμείς, οι Ικαριώτες, πρέπει πρώτα να μάθουμε να σεβόμαστε το νησί μας, πριν το βάλουμε στην αγορά για τους τουρίστες».
Η Φωτεινή γνωρίζει και ανησυχεί για τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτή την εποχή η Ικαρία. Είναι πρόθυμη να κάνει ό,τι μπορεί για να διατηρήσει την ομορφιά της πατρίδας της. Από αυτή την άποψη, εκτιμά το γεγονός ότι περισσότεροι νέοι από το εξωτερικό της Ικαρίας έρχονται στο νησί για να ζήσουν και να εργαστούν εδώ. Αν έρχονται να μείνουν, θα μπορέσουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να οικοδομήσουν ένα μέλλον για το νησί, για μια Ικαρία όπου οι νέοι -και η κόρη της- θα ήθελαν να ζήσουν στηριζόμενοι στους ώμους των προγόνων τους και να αναπτύξουν περαιτέρω την κληρονομιά τους … όπως κάνει η μητέρα της, Φωτεινή, και της δίνει το παράδειγμα.
Η Φωτεινή προετοιμάζει τα κουφώματα για τις κυψέλες μελισσών